Who is in Control? ... Chapter 3

( ¹ )

👉 Türkçe'si Aşağıda 👇



(EN) - 3 - Me or My Brain? WHO IS IN CONTROL²? ...

I had never questioned the kingdom of the conscious me before I read Incognito couple of years ago. I was pretty sure that I -my conscious brain- was in control and there was no doubt in my mind that I was the Queen of my inner kingdom, especially when it comes to decision-making. But, look, here I am today; dethroned yet happier and more broadminded than ever. Through my experience in recent years, I've observed and accepted the fact in the end that most of my thoughts and acts are steered by my unconscious brain, while I remain unaware of its powerful influence. So, it was time for me to give credit where credit's due...

Now you're probably thinking: so what? What good does it do? Frankly, I did and questioned quite often how I benefit from this... Well, first and foremost, now I'm more aware of prejudices and unhealthy patterns of thinking, especially when I struggle with anxiety or a high state of emotion, particularly if I'm in a negative emotional state. It's as if my train of thought makes better sense now, that it leads me to positive or more healthy thinking... As a result, all of this helps me to broaden my perspective, while enhancing my life...

On the other hand, I know ... It's not easy to give up assumptions of ourselves as being the kings or the queens of our inner kingdoms... In other words, more often than not, the conscious you tends to overrate its own control. But believe me, dethroning is not a bad thing. On the contrary, making sense of our unconscious brain broadens our horizons on many levels...

And in order to make a better sense of this topic, let's see how Eagleman explains the hows and the whys in his book:

The cosmos turned out to be larger than we had ever imagined from gazing at the night sky. Similarly, the universe inside our heads extends far beyond the reach of our conscious experience. Today we are gaining the first glimpses of the enormity of this inner space. It seems to require very little effort for you to recognize a friend's face, drive a car, get a joke or decide what to grab from the refrigerator -but in fact these things are possible only because of vast computations happening below your conscious awareness. At this point, just like every moment of your life, networks in your brain are buzzing with activity: billions of electrical signals are racing along cells, triggering chemical pulses at trillions of connections between neurons. Simple acts are underpinned by a massive labor force of neurons. Yet, you remain blissfully unaware of all their activity, but your life is shaped and coloured by what's happening under the hood: how you act, what matters to you, your reactions, your loves and desires, what you believe to be true and false. Your experience is the final output of these hidden networks. Then, who exactly is steering the ship?

When you wake up in the morning, your consciousness flickers to life and you become aware of your identity, your life, needs, desires and plans. Now that the day has begun, you're ready to reflect on your relationships and goals, and guide your actions accordingly. But how much control does your conscious awareness have over your daily operations? Are you the captain of your own boat, or do your decisions and actions have more to do with neural machinery operating out of sight? Does the quality of your everyday life have to do with your good decision making, or instead, dense jungle of neurons and the steady hum of innumerable chemical transactions should take the credit? ...

Let's start with simple acts of our everyday life. Consider how you're reading these sentences. When you pass your eyes over this page, you're mostly unaware of the rapid, ballistic jumps made by your eyes. They dart from one fixed point to another but this activity goes unnoticed. Becasue your brain goes to a lot of trouble to stabilize your perception of the outside world. Reading gets even stranger when you consider these sentences in a foreign language. You won't be able to understand even if the letters seem familiar. Furthermore, these words will appear to you simply as strange doodles if you happen to try to read Belarussian or Korean. So, in a broader concept, we can say that reading is a kind of deciphering squiggles and your brain takes care of this arduous work for you.

Or imagine that you're sitting with your friends in a coffee shop. As you're chatting, others notice that you lift your cup of coffee to take a sip. The act is so unremarkable that it normally bears no mention unless you spill some on your shirt. But let's give credit where it's due: getting the cup to your mouth is no easy feat. Because this simple act is underpinned by trillions of electrical impulses meticulously coordinated by your brain and even with the advances in robotics today, experts still struggle to make this sort of simple task run without a hitch. In fact, it takes dozens of the world's fastest supercomputers to match the computational power required to pull off this feat. Yet you have no perception of this lightning storm in your brain. In a way, you live in a total obliviousness. While you're taking a sip, the conscious you is engrossed in your conversation with your friends, that you will not notice this inner performance at all.

Thus, the unconscious machinery of our brains is at work all the time, but it runs so smoothly that we're typically unaware of its operations. As a result, it's often easiest to appreciate only when it stops working. For example, consider the loss of proprioception. Proprioception is the ability to sense the position and location and orientation and movement of the body and its parts. Even with your eyes closed, you know where your limbs are. Receptors in the muscles, tendons and joints provide information about the angles of your joints, as well as the tension and length of your muscles. Collectively, this gives the brain a rich picture of how the body is positioned and allows for fast adjustments if needed. For example, you can experience your loss of proprioception if you ever attempt to walk after one of your legs is gone to sleep. Pressure on your squeezed sensory nerves prevents the proper signals from being sent and received. Without a sense of the position of your own limbs, simple acts like cutting food, typing or walking become almost impossible. And again, we have yet to build robots that can perform flowingly and faultlessly as humans. Let's say we did it and built such a perfect robot, the supercomputer of its machinery will use enormous energy while our brains work out such tasks with baffling efficiency, using only about the energy of a 60-watt light bulb.

Besides, when we start practicing new skills, not occasionally but regularly, they start becoming physically hardwired, sinking below the level of consciousness. Some people are tempted to call this muscle memory, but in fact the skills are not stored in the muscles: instead, they are orchestrated across the thick jungles of connections in our brains. Years of practice makes even the hardest skills perfect. Watching such skillful persons in action makes you naturally assume that their brains are working overtime and burning an enormous amount of energy to coordinate these complex actions so quickly. But you're mistaken and in fact, it's the other way around. Because, through practice, repeated signals pass along neural networks, strenghtening synapses and thereby burning the skill into the circuitry. In contrast, especially in the early days of learning a new skill, your brain attacks the problem by conscious deliberation, therefore it works overtime and burns a huge amount of energy to run this new task. As a skill becomes hardwired, it sinks below the level of conscious control. At that point, you start performing this task automatically -that is, without conscious awareness.

Throughout our lives, our brains rewrite themselves to build dedicated circuitry for the missions we practice - whether that's walking, surfing, juggling, swimming or driving. This ability to burn programs into the structure of the brain is one of its most powerful tricks. It can solve the problem of complex movement using such little energy by wiring dedicated circuitry into the hardware. Once etched into the circuitry of the brain, these skills can be run without thinking -without conscious effort- and this frees up resources, allowing the conscious me to attend to, and absorb, other tasks.

However, there's a consequence to this automization: new skills sink below the reach of conscious access. You lose access to the sophisticated programs running under the hood, so you don't know precisely how you do what you do. When you walk up a flight of stairs while having a conversation, you have no idea how you balance your body and how your tongue produces the right sounds. Or, we all know the feeling of driving home along our daily route and suddenly realizing we've arrived with no real memory of the drive. The skills involved here become so automatized that you run the routines unconsciously. The conscious you -the part that flickers to life when you wake up in the morning- is no longer the driver, but at best, a passenger along for the ride.

There's also an interesting upshot to such automatized skills: attempts to consciously interfere with them typically worsen their performance. Learned proficiencies -even very complex ones- are best left to their own devices. For example, consider highly skilled athletes. Years of practice hardwired great precision and skill into their brains and most of these athletes rely on these over-trained circuits to do their works to achieve their goals. They give over complete control to their unconscious and they often refer to such state of mind as "flow". In other words, during flow, the brain dials down the chattering of conscious mind and allows athletes to perform their best.

So it's true that it's often the case that consciousness is best left at the sidelines when it comes to skills. However, there are also some type of tasks that there's really no choice other than leaving everything to unconsciousness. Because, the unconscious brain can perform at such speeds that the conscious mind is too slow to keep up with. Take the game of baseball, for example, in which a fastball can travel from the pitcher's mound to the home plate at 100mph. In order to make contact with the ball, the brain has only about four tenths of a second to react. It's impossible to register what happens, let alone to connect with the ball, in such a short time. But the batters do it all the time: because they are not doing it consciously. They do it unconsciously and when asked how they do it, they cannot even explain the sequence of their movements to hit the ball; instead, they just point out their years of extensive training.

Besides, the unconscious mind extends far beyond the control of our bodies. It shapes our lives in more profound ways. Here is how:

Most of your everyday thinking, feeling and acting operate outside of your conscious mind, yet the conscious you tends to think that its own intentions and deliberate choice rule your life. Take something as simple as speaking, for example. Strings of words effortlessly spill out of your mouth more quickly than you could possibly consciously do. This is because your brain works behind the scenes, crafts and produces language and complex thoughts for you. If you still have doubts, compare your speed when speaking a foreign language that you're just learning.

The same behind-the-scenes work is true of ideas. We take conscious credit for all our ideas, as though we've done the hard work in generating them. But in fact, your unconscious brain has been working on those ideas -consolidating memories, trying out new combinations, evaluating the consequences- for hours or months before the idea rises to your awareness and you declare, "I just thought of something!".

Sigmund Freud was the first man who began to illuminate the hidden depths of the unconscious mind. While treating his patients who had psychological disorders, he realized that often his patients had no conscious knowledge of what was driving their behaviour. According to him, their behaviour was a product of unseen mental processes. He became convinced that the conscious mind is the tip of the iceberg of our mental processes, while the much larger part of what drives our thoughts and behaviours lies hidden from view. His speculation turned out to be correct and one consequence is that we don't typically know the roots of our own choices.

Our brains constantly pull information from the environment and use it to steer our behaviour, but often the influences around us are not recognized. Take an effect called "priming", in which one thing influences the perception of something else. For example, if you're holding a warm drink you'll describe your relationship with a family member more favourably; when you're holding a cold drink you'll express a slightly poorer opinion of the relationship. Why does this happen? Because the brain mechanisms for judging intrapersonal warmth overlap with the mechanisms for judging physical warmth, and so one influences the other. The upshot is that your opinion about something as fundamental as your relationship with your mother can be manipulated by whether you take your tea hot or iced. Similarly, when you're in a foul-smelling environment, you'll make harsher moral decisions -for example, you're more likely to judge that someone else's uncommon actions are immoral. In another study, it was shown that if you sit in a hard chair you'll be a more hardline negotiator in a business transaction; in a soft chair you'll yield more.

Take as another example the unconscious influence of "implicit egotism", which describes our attraction to things that remind us of ourselves. In one of many experiments, men were asked to look at photographs of women's faces and make judgements about them. How attractive were they, on a scale from one to ten? Unbeknownst to the participants, the photographs had been manipulated. In half of the photographs, the women's pupils had been artificially dilated. The men found the women with dilated eyes to be more attractive. None of the men explicitly noted anything about women's pupil sizes -and presumably none of the men knew that dilated eyes are a biological sign of female arousal. But their brains knew it. And the men were unconsciously steered toward the women with dilated eyes, finding them to be more beautiful, happier, kinder and more friendly.

Really, this is how love often goes. You find yourself more attracted to some people over others, and it's generally not possible to put your finger on precisely why. Presumably there is a why; you just don't have access to it.

These kinds of experiments reveal something fundamental about how brains operate. The job of this organ is to gather information about the world and steer your behaviour appropriately. It doesn't matter if your conscious awareness is involved or not. And most of the time it's not. Most of the time you're not aware of the decisions being made on your behalf.

In their book Nudge, R.Thaler and C.Sunstein laid out an approach to improving "decisions about health, wealth and happiness" by playing to the brain's unconscious networks. A small nudge in our environment can change our behaviour and decision making for the better, without us being aware of it. Placing fruit at eye level in supermarkets nudges people to make healthier food choices. Pasting a picture of a housefly in urinals at airports nudges men to aim better. Automatically opting employees into retirement plans (with freedom to opt out if they'd like to) leads to better saving practices. This view of governance is called soft paternalism, and the authors believe that gently guiding the unconscious brain has a far more powerful influence on our decision making than outright enforcement ever can.

So, in the light of all these information, a question comes to mind: Why aren't we just unconscious beings, then? Why did evolution build a brain that's conscious? To answer this, imagine walking along a local street, minding your own business. All of a sudden something catches your eye: someone ahead of you is dressed up in a giant bee costume, holding a briefcase.

Consciousness gets involved when the unexpected happens, when we need to work out what to do next. For example, while you're walking, the unconscious brain assumes that the pavement's surface is even. Then you see a pothole and you walk around it to prevent from falling into it. That's when your conscious brain turns off the autopilot and manually guides your unconscious brain. In other words, although the brain tries to tick along as long as possible on autopilot, it's not always possible in a world that throws curveballs. 

But consciousness isn't just about reacting to surprises. It also plays a vital role in settling conflict within the brain. Billions of neurons participate in tasks ranging from breathing to moving through your bedroom to getting food into your mouth to mastering a sport. These tasks are each underpinned by vast networks in the machinery of the brain. But what happens if there's a conflict? Say you find yourself reaching for an ice cream, but you know that you'll regret having eaten it. In a situation like that, a decision has to be made. Consciousness plays the role of arbiter of the billions of interacting elements, subsystems and burnt-in processes. It can make plans and set goals for the system as a whole. In other words, consciousness can be seen as the CEO of a large sprawling corporation, with many thousands of subdivisions and departments all collaborating and interacting and competing in different ways. As in many large corporations, a CEO stays above the details of the day-to-day running of the company, but he or she always crafts the long-view of the company. In terms of the brain, consciousness is a way for billions of cells to see themselves as a unified whole, a way for a complex system to hold up a mirror to itself.

SO... WHO IS IN CONTROL? Is it possible that we're living our lives like puppets at the mercy of a system that is pulling our strings and determining what we do next? There are some who believe this is the case and that our conscious minds have no control over what we do.

But, let's dig into this question via a simple example. You drive up to a fork in the road where you can either turn left or right. There's no obligation for you to turn one way or the other, but today, at this moment, you feel like you want to turn right. So you turn right. But why did you turn right, and not left? Was it because inaccessible mechanisms in your brain deceided for you?

Consider this: There is never a time zero when you decide to do something, because every neuron in the brain is driven by other neurons; there seems to be no part of the system that acts independently rather than reacts dependently. Your decision to turn right -or left- is a decision that reaches back in time; seconds, minutes, days, a lifetime. Even when decisions seem spontaneous, they don't exist in isolation. So, when you roll up to that fork in the road carrying your lifetime's history with you, who exactly is responsible for the decision?

These considerations lead to the deep question of FREE WILL ...

We feel like we have autonomy -that is, we make our choices freely. But under some circumstances, it's possible to demonstrate that this feeling of autonomy can be illusory. Such experiments show us that whatever the activity in our unconscious brains was up to, we tend to go along with it, yet we love to take credit for it as if that decision was freely chosen. In other words, the conscious mind excels at telling itself the narrative of being in control.

Consequently, such experiments expose the problematic nature of trusting our intuitions about the freedom of our choices. At the moment, neuroscience doesn't have the perfect experiments to entirely rule free will out; it's a complex topic, and one that our science may simply be too young to address thoroughly. But let's entertain for a moment the prospect that there really is no free will. On the face of it, a life that's predictable doesn't sound like a life worth living.

The good news is that the brain's immense complexity means that in actuality, nothing is predictable. Imagine a tank with rows of ping pong balls along the bottom. If you were to drop in one more ping pong ball from the top, you cannot predict where it lands -even if, mathematically you can. As soon as that ball hits the bottom, it sets off an unpredictable chain of reaction. It's utterly impossible to make any kind of mathematical prediction about where the balls will be. Becasue one ball collides with others and those bounce off the sides and land on other balls.

Our brains are like this ping pong ball tank, but massively more complex. Your skull houses trillons of times more interactions than the tank and it goes on bouncing throughout every second of your lifetime. As a result of these innumerable exchanges of energy, your thoughts, feelings and decisions emerge.

And this is only the beginning of the unpredictability. Each individual brain is embedded in a world of other brains. Across the space of a dinner table, or the length of a lecture hall, or the reach of the internet, all the human neurons on the planet are influencing one other, creating a system of umimaginable complexity. This means that even though neurons follow straightforward physical rules, in practice it will always be impossible to predict exactly what any individual will do next.

This titanic complexity leaves us with just enough insight to understand a simple fact: our lives are steered by forces far beyond our capacity for awareness or control.

So, there it is... This topic comprises such gigantic complexities that we're not even close to find out all of the hows and the whys. However, in my opinion, making sense of its mechanism and operation as much as we can leads us to a better understanding of ourselves as well as the world around us.

Citation:

¹ This video is published by PBS on YouTube on Oct 21, 2015

² The summary here on this blog post comes from either the book The Brain: The Story of You, written by David Eagleman, or from the episode's summary on PBS.

(TR) - 3 - Kontrol Kimde? ... Üçüncü Bölüm

Ben mi, Benim Beynim mi? KONTROL KİMDE²?

Bir kaç yıl önce Incognito'yu okumadan evvel, bilinçli ben'in krallığını hiç sorgulamamıştım. Kontrolün bende -bilinçli beynimde- olduğundan oldukça emindim ve özellikle iş karar vermeye geldiğinde, iç krallığımın Kraliçesi olduğum konusunda en ufak bir şüphem bile yoktu. Ancak, bakın, bugün karşınızdayım; tahttan indirilmiş bir halde ama yine de daha mutlu ve hiç olmadığı kadar diğer düşüncelere de daha saygılı bir şekilde. Son yıllardaki deneyimlerim sayesinde gözlemledim ve sonunda, düşüncelerimin ve eylemlerimin bilinçaltındaki beynim tarafından yönlendirildiğini kabul ettim; ki ben, onun bu güçlü etkisinin meğer hiç de farkında değilmişim. Yani benim için, yiğidin hakkını yiğide verme zamanı gelmişti...

Şimdi büyük ihtimalle düşünüyorsunuz: e, ne olmuş yani? Bunun faydası ne? Açıkçası ben sordum ve epey sıklıkla bundan nasıl faydalanacağımı sorguladım... Şöyle ki, herşeyden önce, önyargıların ve sağlıksız düşünce kalıplarının şimdi daha çok farkındayım, özellikle de endişe veya yüksek duygu durumlarıyla -bilhassa da olumsuz duygularla- boğuşurken. Sanki düşünce zincirim artık daha fazla anlaşılır oldu, ki bu da beni olumlu ya da daha sağlıklı düşünmeye sevk ediyor... ki netice olarak tüm bunlar, bir yandan hayatımı iyileştirirken, bakış açımı da genişletmeye yardım ediyor.

Diğer taraftansa, biliyorum... İç krallıklarımızın kral ve kraliçeleri olduğumuz varsayımından vaz geçmek kolay bir şey değil... Diğer bir deyişle, bilinçli siz çoğunlukla kendi kontrolünü abartmaya meyillidir. Ama inanın, tahttan indirilmek öyle kötü bir şey de değil. Aksine, bilinçaltındaki beynimizi anlamlandırmak bir çok kademede ufkumuzu genişletiyor.

Ve bu konuyu daha iyi anlamlandırmak için, şimdi de Eagleman'ın kitabında nasıl ve niçinleri, nasıl açıkladığına bir bakalım:

Evrenin, gece gökyüzünü seyrederken hayal etmiş olduğumuzdan çok daha büyük olduğu ortaya çıktı. Buna benzer olarak kafamızın içindeki evren de, bilinçli deneyimlerimizin ulaşabileceğinin çok daha ötesine taşmaktadır. Bugün, bu iç uzayın büyüklüğünün ilk anlık görüntülerini elde etmekteyiz. Bir arkadaşınızın yüzünü tanımak, araba kullanmak, şaka anlamak veya buzdolabından bir yiyecek kapmak için çok az çabaya ihtiyacınız varmış gibi görünüyor -oysa aslında tüm bunlar, bilinçli farkındalığınızın altında oluşan çok büyük bir hesaplama işlemi nedeniyle mümkün olmaktadır. Bu noktada beyninizdeki ağlar, aynen hayatınızın her anında olduğu gibi, faaliyetlerle fokur fokur kaynamaktadır: milyarlarca elektriksel sinyal hücreler boyunca koşuşturmakta ve kimyasal sinyalleri nöronlar arasındaki trilyonlarca bağlantıya doğru tetiklemektedir. Basit eylemler, nöronların bu çok büyük çaptaki işgücüyle alttan desteklenmektedir. Oysa siz, onların bu faaliyetlerinin hiç de farkında değilsinizdir; ancak kaputun altında her ne oluyorsa hayatınız onunla şekillenmekte ve renklenmektedir: nasıl davrandığınız, sizin için neyin önemli olduğu, reaksiyonlarınız, sevdikleriniz ve arzuladıklarınız, neyin doğru ya da yanlış olduğuna dair inancınız -yani herşey. Deneyiminiz, tüm bu gizli ağların son çıktısıdır. Öyleyse, gemiyi gerçekten kim yönlendirmektedir?

Sabah uyandığınızda, bilinciniz hayata geçer ve siz de, kendi kimliğinizin, hayatınızın, ihtiyaç, arzu ve planlarınızın farkına varır olursunuz. Gün başladığına göre de, ilişkilerinizi ve hedeflerinizi düşünmeye ve bunlara göre eyleme yönelmeye hazırsınızdır. Fakat bilinçli farkındalığınızın, günlük işleyişiniz üzerinde ne kadar kontrolü vardır? Kendi geminizin kaptanı mısınız, ya da düşünce ve eylemleriniz daha çok gözden uzak bir nöral mekanizmanın işleyişiyle mi alakalıdır? Günlük hayatınızın kalitesi iyi karar veriyor olmanızla mi ilgilidir, yoksa yoğun nöron ormanı ile sayısız kimyasal alışverişin istikrarlı faaliyeti mi övgüyü almalıdır?

İşe, günlük hayatınızın basit eylemleriyle başlayalım. Bu cümleleri nasıl okuduğunuzu bir düşünün. Bu sayfa üzerinde göz gezdirdiğinizde, genellikle gözlerinizin ani ve fişek gibi hareketlerinin farkında değilsinizdir. Onlar, bir noktadan diğerine sıçrarlar ama bu eylem fark edilmez. Çünkü beyniniz, dış dünya algınızı sabit halde tutmak için bir sürü zorluktan geçmektedir. Bu cümleleri yabancı bir dilde düşünecek olursanız, okuma daha da garipleşir. Harfler tanıdık gelse de anlamayacaksınız. Dahası, eğer ki Rusça veya Korece okumaya çalışırsanız da, kelimeler size son derece garip çiziktirmeler gibi görünecektir. Yani, daha geniş kavramda diyebiliriz ki okuma, eğri-büğrü şekillerin bir çeşit deşifre edilme halidir ve beyniniz bu zahmetli işi sizin için halletmektedir.

Veya bir kafede arkadaşlarınızla oturduğunuzu hayal edin. Sohbet ederken diğerleri sizin, bir yudum almak üzere kahve fincanınızı kaldırdığınızı gözlemliyor. Bu eylem öylesine sıradan ki genelde lafı bile edilmez, tabii üzerinize dökmediğiniz sürece. Fakat yiğidin hakkını verelim: fincanı ağzınıza doğru götürmek hiç de kolay bir iş değil. Çünkü bu sıradan eylem, trilyonlarca elektriksel sinyalin alltan desteğiyle beyniniz tarafından titizlikle eşzamanlı hale getirilmiş bir eylemdir ve hatta günümüz robotbilimindeki gelişmelerle bile uzmanlar hala, bu tip sıradan bir görevi dahi aksamadan işleyecek hale getirmek için çabalamaktadır. Doğrusu, bu işi becerebilmek adına gereken hesaplama gücüne ancak, dünyanın en hızlı bir kaç süper-bilgisayarı birlikte ulaşabilir. Buna rağmen siz, beyninizdeki bu çok hızlı fırtınayı algılamıyorsunuz bile. Bir bakıma, tam bir kayıtsızlık içinde yaşıyorsunuz. Yudumunuzu alırken, bilinçli siz arkadaşlarınızla konuşmaya dalıyor, ki siz bu iç performansı hiç farketmiyorsunuz.

Nitekim, beynimizin bilinçaltındaki mekanizması her daim işliyor, ancak öylesine tıkır tıkır çalışıyor ki biz onun bu işleyişinden genellikle habersiziz. Sonuç olarak bunu en kolay, ancak işlemediğinde kavrayabiliyoruz. Mesela, vücut hareket algısının kaybolduğunu düşünün. Vücut hareket algısı, vücudunuzun ve parçalarının pozisyonunu, konumunu, yönünü ve hareketini algılama becerisidir. Gözleriniz kapalı olduğunda bile, uzuvlarınızın nerede olduğunu bilirsiniz. Kaslar, tendonlar ve eklemlerdeki reseptörler, hem eklemlerinizin açısı hem de kaslarınızın gerginliği ve birbirine uzaklığı hakkında bilgi sağlar. Bu, toplu olarak beyne vücudunuzun pozisyonuna dair zengin bir fotograf verir ve gerektiğinde hızla ayarlama yapmanızı sağlar. Mesela, vücut hareket algısının kaybını, eğer ki bir bacağınız uyuştuktan sonra yürümeye kalkışırsanız deneyimleyebilirsiniz. Sıkışan duyusal sinirlerinizin üzerindeki baskı, onlardan gönderilen ve alınan gerekli sinyalleri engeller. Kendi uzuvlarınızın pozisyonunu algılayamamak da, kesmek, yazmak veya yürümek gibi basit eylemleri bile neredeyse imkansız kılar. Ve aynen hala, insanlar gibi akıcı ve kusursuz bir şekilde performans sergileyebilecek robotlar inşaa edemedik. Diyelim ki ettik ve böyle mükemmel bir robot yaptık, onun mekanizmasının süper-bilgisayarı muazzam ölçüde enerji tüketecektir, buna karşılık bizim beyinlerimiz böylesi görevleri, hayrete düşüren bir hız ve verimle, sadece 60-watt lık bir ampülün enerjisi kadar bir enerji kullanarak halletmektedir.

Ayrıca, yeni becerileri pratik yapmaya başladığımızda, ara sıra değil de düzenli, onlar da fiziksel olarak bağlanmaya ve bilinç altı seviyesine geçmeye başlar. Bazıları bunu kas hafızası olarak isimlendirmeye meyillidir, ama esasında beceriler kaslarda depolanmaz; bunun yerine onlar, beyinlerimizdeki sık bağlantı ormanı içinde en iyi sonucu alacak şekilde ayarlanır. Senelere dayanan pratik, en zor becerileri bile mükemmel hale getirir. Bu tip becerileri olan kişileri izlemek de doğal olarak bizim, onların beyinlerinin fazla mesai yaptıklarına ve çok büyük enerji harcadıklarına dair varsayımda bulunmamıza neden olur. Ancak yanılıyorsunuz, aslında durum tam da tersidir. Çünkü, pratik yaparak tekrarlanan sinyaller, nöron bağlantılarını güçlendirecek şekilde nöral ağlardan geçer ve bu yüzden beceriyi devrelere yazar. Buna karşılık, özellikle de yeni bir beceriyi öğrenmeye başladığınız ilk günlerde, beyniniz probleme bilinçli düşünce yoluyla atağa geçer, bu nedenle de fazla mesai yapar ve bu yeni görevi çalıştırmak için yüksek enerji harcar. Bir beceri devrelere yazıldıkça, bilinçli kontrol seviyesinin altına düşer. Bu noktada siz de, bu görevi otomatik olarak yapmaya başlarsınız -yani, bilinçli farkındalığınız olmadan.

Hayatlarımız boyunca, -ister yürümek olsun ister sörf yapmak, hokkabazlık, yüzmek veya araba kullanmak olsun- pratiğini yaptığımız görevler için, bu göreve atanmış devreleri inşaa etmek üzere, beyinlerimiz kendini tekrar tekrar düzelterek yazar. Beynin bünyesine programları yazma kabiliyeti, onun en güçlü numaralarından biridir. Bu kabiliyet, atanmış devreleri donanıma bağlayarak, çok az enerji kullanımıyla karmaşık hareketleri çözmeye yarar. Beynin devrelerine bir kez kazındı mı, bu beceriler hiç düşünmeden -bilinçli çaba olmadan- yapılabilir hale gelir ve bu da, bilinçli ben'in diğer görevlere dikkat edip devralmasına imkan sağlayacak şekilde kaynakları serbest bırakmaya yarar.

Bununla beraber, bu otomatizasyonun bir bedeli vardır: yeni beceriler bilinçli erişimi ortadan kaldırır. Kaputun altında çalışmakta olan gelişmiş programlara erişiminizi kaybedersiniz, böylece de yaptığınız şeyi tam olarak nasıl yaptığınızı artık bilmezsiniz. Konuşurken merdiven çıktığınızda, bedeninizin nasıl dengelendiği ve dilinizin doğru sesleri nasıl çıkardığı hakkında artık bir fikriniz yoktur. Veya, günlük rotamız boyunca, arabayla eve gidişimizin hissiyatını hepimiz biliriz; sürüş hakkında hiç bir şey hatırlamadan, bir anda eve vardığımızı fark ederiz. Burada konusu olan beceriler öylesine otomatikleşmiştir ki, bu rutin işleri bilinçsizce yaparsınız. Bilinçli siz -yani sabah uyandığınızda hayata geçen kısmınız- artık sürücü değildir, fakat olsa olsa, yolculukta yer alan bir yolcudur.

Aynı zamanda, böylesi otomatikleşmiş becerilerin ilginç bir sonucu daha vardır: bu otomatizasyona bilinçli bir şekilde karışmaya kalkışmak, performansı genellikle kötü etkiler. Öğrenilmiş uzmanlıkları -en karmaşık olanlarını dahi- kendi başlarına bırakmak en iyisidir. Mesela, çok yetenekli atletleri düşünün. Senelere dayanan pratik, onların beyinlerine beceriyi büyük bir hassasiyetle kazımıştır ve bu atletlerin çoğu, fazlasıyla eğitilmiş bu devrelerin -hedeflerine ulaşmak üzere- işlerini yapacaklarına güvenir. Onlar knotrolü tamamen bilinçaltlarına teslim eder ve genelde bu şekildeki ruh hallerinden "akış" diye bahsederler. Diğer bir deyişle, akış sırasında beyin, bilinçli zihnin konuşmalarını kısar ve atletin en iyi performansını sergilemesine izin verir.

Doğrudur: iş becerilere gelince en iyisi, bilinci devredışı bırakmaktır. Oysa aynı zamanda öyle görevler de vardır ki, zaten herşeyi bilinçaltına bırakmaktan başka çare yoktur. Çünkü, bilinçaltındaki beyin öyle bir hızla performans sergiler ki, bilinçli zihin buna yetişemeyecek kadar yavaştır. Mesela beyzbolu ele alın, ki bu oyunda top, atıcının durduğu tümsekten yakalayanın durduğu noktaya 160km hızla gider. Topla buluşmak üzere beynin harekete geçmesi için sadece 0.4 saniyesi vardır. Böylesi kısa bir sürede, değil topla buluşmak, ne olduğunu dahi anlamak imkansızdır. Fakat vurucular bunu hep yapıyor: çünkü onlar bunu bilinçleriyle yapmıyor. Bilinçaltlarıyla yapıyorlar ve nasıl yaptıkları sorulduğunda, topa vurdukları ana kadarki hareket dizilerini açıklayamıyorlar; yerine sadece yıllara dayanan kayda değer ölçüdeki eğitimlerini gösteriyorlar.

Üstelik bilinçaltı zihnimiz, bedenlerimizin kontrolünün çok daha ötesine erişiyor. O, çok daha derin bir şekilde hayatlarımızı şekillendiriyor. İşte bunun nasıl olduğu:

Günlük çoğu düşünceniz, hissiyatınız ve eyleminiz bilinçli zihninizin dışında faaliyet göstermektedir, buna rağmen bilinçli siz, hayatınızı kendi hedefleriniz ve planlı seçimlerinizle yönetttiğinizi düşünmeye meyillidir. Mesela, konuşmak gibi basit bir eylemi ele alın. Kelimeler ağzınızdan, bilinçli olarak yapabileceğinizden çok daha büyük bir hızla dökülmektedir. Bunun da nedeni beyninizin, arka planda çalışıyor, hüneriyle lisanı ve sizin için karmaşık düşünceleri üretiyor olmasındandır. Eğer hala şüpheniz varsa hızınızı, yeni öğrenmeye başladığınız yabancı bir dilde konuşurken harcadığınız süreyle kıyaslayın.

Arka planda çalışıyor olma durumu, fikirler için de geçerlidir. Aklımızdan geçen tüm fikirlerin övgüsünü üstleniriz, sanki onları üretmek için biz çalışmışız gibi. Ama aslında bilinçaltındaki beyniniz bunu yapmaktadır; hafızayı bütünleyerek, yeni kombinasyonları deneyerek, sonuçları değerlendirerek o fikirler üzerinde saatlerce veya aylarca çalışmaktadır, taa ki bir fikir farkındalığınıza yükselene kadar, oysa siz o anda "bir şey düşündüm" diye ilan ediverirsiniz.

Bilinçaltındaki zihnin gizli derinliklerini aydınlatmaya başlayan ilk kişi Sigmund Freud'tur. Psikolojik rahatsızlıkları olan hastalarını tedavi ederken, hastalarının, onları o şekilde davranmaya yönelten nedenler hakkında hiç bir bilinçli haberleri olmadığını farketti. Freud'a göre onların bu davranışları, görülmeyen zihinsel bir sürecin ürünüydü. Bilinçli zihnin, bu zihinsel süreci temsil eden buzdağının görünen ucu olduğunu ve düşünce ile davranışlarımızı yönelten daha büyük bir bölümün ise görüşümüzden saklı olduğunu düşünüyordu. Bu tahmini de zaten doğru çıktı; ki bunun bir sonucu da, kendi seçimlerimizin köklerini genelde bilmiyor oluşumuzdur.

Beyinlerimiz çevreden sürekli bilgi toplar ve bunları, davranışlarımızı yönlendirmek için kullanır, fakat çoğunlukla etrafımızdaki etkilerin farkında değilizdir. Bir şeyin, diğer bir şeyin algılamasını etkileme durumu olarak adlandırılan "yemleme" etkisini ele alın. Diyelim ki elinizde sıcak bir içecek tutuyorsunuz, aileden biriyle olan ilişkinizi daha olumlu (hoşnut) tarif edersiniz; soğuk bir içeceği tutarken de, ilişkiniz hakkında bir parça daha zayıf bir görüş bildirirsiniz. Bu neden olur? Çünkü içsel hoşnutluğunuzu hükme bağlayan beyin mekanizmanız, fiziksel sıcaklığı hükme bağlayan mekanizma ile çakışmaktadır ve böylece biri diğerini etkilemektedir. Bunun bir sonucu da şudur ki; annenizle ilişkiniz kadar esaslı olan bir şey hakkındaki fikriniz, çayınızı soğuk veya sıcak almanız durumuyla bile manipüle edilebiliyor. Buna benzer olarak, kötü kokulu bir yerdeyseniz, daha sert ahlaki kararlar verirsiniz -mesela, birinin sıradışı bir hareketini büyük ihtimalle daha ayıp olarak yargılarsınız. Bir başka çalışma da, sert bir iskemleye oturursanız eğer, bir iş görüşmesinde daha sıkı bir arabulucu olacağınızı göstermiştir; yumuşak bir iskemledeyse, daha uyumlusunuzdur.

Bilinçaltının "örtülü benlik" etkisini de bir başka örnek olarak ele alın; ki örtülü benlik, kendimizi hatırlatan şeylerin cazibesine kapılmamız anlamına gelir. Bir sürü deneyden birinde erkeklerden, kadınların vesikalık fotoğraflarına bakmaları ve onlar hakkında hükme varmaları istenir. Bir'den on'a kadar, ne derece çekici oldukları sorulur? Katılımcılardan habersiz, fotoğraflar manipüle edilmiştir. Fotoğrafların yarısında, kadınların göz bebekleri yapay olarak büyütülmüştür. Erkekler, göz bebekleri büyütülen kadınları daha çekici bulmuştur. Oysa erkeklerin hiçbiri kadınların göz bebeği boyutu hakkında belirgin bir farkı kaydetmemiştir -ve tahminen hiçbiri de büyümüş göz bebeklerinin kadınlarda uyarılmanın biyolojik bir işareti olduğunu bilmemektedir. Ancak, beyinleri bunu bilmiştir. Ve erkekler, bilinçsizce göz bebeği büyümüş kadınlara yönelmiştir; onları daha güzel, mutlu, kibar ve daha samimi bularak.

Gerçekten bu, nasıl aşık olduğumuzun da sebebidir. Kendinizi, diğerleri yerine bazı belirli kişilere doğru daha fazla çekilir bulursunuz ve genellikle tamtamına nedeni üzerine parmağınızı basmanız da pek mümkün olmaz. Tahminen bir nedeni de vardır; ancak sadece bu nedene erişiminiz yoktur.

Bu çeşit deneyler bize, beyinlerimizin nasıl çalıştığına dair esaslı şeyleri açığa çıkarır. Bu organın işi, etrafınızdaki dünya hakkında bilgi toplamak ve davranışlarınızı buna uygun olarak yönlendirmektir. Sizin bilinçli farkındalığınızın buna dahil olup olmamasıyla ilgilenmez. Ve çoğu zaman da zaten bilinçli farkındalığınız dahil değildir. Çoğu zaman, sizin adınıza verilen kararların farkında bile değilsinizdir.

R.Thaler ve C.Sunstein'ın yazdığı Nudge kitabında yazarlar, beynin bilinçaltı ağlarını dürterek "sağlık, zenginlik ve mutluluk hakkındaki kararlarınızı" geliştirmek adına bir yaklaşım sergilemiştir. Etrafımızdaki çevrede küçük bir dürtü, davranışımızı değiştirebilir ve bunun farkına varmadan, karar verme durumumuzu daha iyi hale getirebilir. Süpermarketlerde meyveleri göz hizasına yerleştirmek, insanların daha sağlıklı yiyecekler seçmesini dürtmektedir. Havaalanında pisuarlara karasinek resmi yapıştırmak, erkeklerin daha iyi nişan almalarını dürtmektedir. Çalışanların otomatik olarak emeklilik planına dahil edilmesi (ama istediklerinde çıkma özgürlüğü verilmek kaydıyla), onları daha iyi birikim yapmaya doğru yöneltmektedir. Bu tarz bir yönetim "yumuşak ebeveyncilik" olarak adlandırılır ve yazarlar, bilinçaltındaki beynin nazikçe yöneltilmesinin, açıkça uygulanan bir yaptırıma kıyasla, karar verme anımızda çok daha güçlü bir etki yaratacağına inanmaktadır.

Böylece, tüm bu bilgilerin ışığında, akla şu soru geliyor: o halde neden sadece bir bilinçaltı yaratıkları değiliz? Evrimleşme, neden beyinde bir bilinç geliştirmiştir? Bunu cevaplamak için, kendinizi yerel bir sokakta yürürken, kendi işinize bakarken hayal edin. Birdenbire gözünüze bir şey takılıyor:  önünüzde birisi, elinde iş çantasıyla dev bir arı kostümüne bürünmüş.

Bilinç, beklenmedik şeyler olduğunda devreye girer, bir sonraki adımda ne yapmanız gerektiğini çözmeye ihtiyacınız olduğunda. Mesela, yürüyorsunuz; bilinçaltındaki beyniniz kaldırımın düz bir yüzey olduğunu varsayar. Sonra bir çukur görüyorsunuz ve içine düşmemek için etrafından dolanıyorsunuz. İşte bilinçli beyninizin otopilotu kapadığı an ve bilinçaltındaki beyninizi el yordamıyla yönlendirmeye başladığı an bu andır. Diğer bir deyişle, beyin her ne kadar mümkün olduğunca otopilotta işlemeye çalışsa da, beklenmeyen olaylarla dolu bir dünyada hep otopilotta kalmayı sağlamak her zaman mümkün değildir.

Fakat bilinçli olma durumu, sadece süprizlere karşılık vermekten de ibaret değildir. Bilinçlilik, aynı zamanda, beynin içindeki çatışmaları yatıştırma konusunda da hayati bir rol oynar. Milyarlarca nöron, nefes almaktan yatak odanızda dolanmanıza, yiyeceği ağzınıza götürmenize, bir sporda ustalaşmanıza kadar değişen bir çok görevde yer alır.  Bu görevlerin her biri, beynin mekanizmasının içindeki muazzam ağlar vasıtasıyla alttan desteklenmektedir. Fakat ola ki bir çatışma çıksa, o zaman ne olur? Diyelim ki kendinizi dondurmaya uzanırken buldunuz, fakat yediğiniz takdirde pişman olacağınızı biliyorsunuz. Böyle bir durumda, bir karar verilmesi gerekmektedir. Bilinç, milyarlarca birbirini etkileyen öğenin, altsistemin ve devrelere kazınmış işlemlerin arabulucusu (hakemi) görevini üstlenmiştir. Planlar yapar ve sistemin bütünü için hedefler saptar. Diğer bir deyişle, bilinçlilik, geniş çaptaki bir firmanın yönetim kurulu başkanı gibidir; ki bu firmada farklı açılardan birbiriyle işbirliği yapan, birbirini etkileyen ve birbiriyle rekabet halinde olan binlerce altkadame ile bölümler bulunmaktadır. Bir çok büyük firmada olduğu gibi, yönetim kurulu başkanı firmanın günlük işletimiyle doğrudan ilgilenmez ama onun uzun-vadesini ustalıkla biçimlendirir. Beyin açısından bilinçlilik, milyarlarca hücrenin kendisini birleşmiş tek bir parça gibi görmesinin bir yoludur, karmaşık bir sistemin kendisine ayna tutması gibi bir şeydir.

BU TAKDİRDE... KONTROL KİMDEDİR? İplerimizi çekiştiren ve bir sonra ne yapacağımızı belirleyen bir sistemin elinde, hayatlarımızı kuklalar gibi yaşıyor olmamız mümkün müdür? Bunun böyle olduğuna ve bilinçli zihinlerimizin ne yaptığımız üzerinde hiç bir kontrolümüz olmadığına inanan bir kesim var.

Ancak gelin, bu soruyu basit bir örnekle biraz daha deşelim. Yolda bir çatala geliyorsunuz ve ya sağa ya sola döneceksiniz. Sağa ya da sola dönmenizi gerektiren bir mecburiyet yok ama bugün, şu anda, canınız sağa dönmek istiyor. O yüzden sağa dönüyorsunuz. Ama niye, sola değil de, sağa döndünüz? Beyninizdeki ulaşılamayan mekanizmanın sizin adınıza karar vermesinden dolayı mı?

Şunu düşünün: Bir şeye karar verdiğinizde, sıfır noktası diye bir şey yoktur, çünkü beyindeki her bir nöron diğer nöronlar tarafından güdülür; birbirinden bağımsız hareket etmek yerine, birbirine tabi olarak tepkiye girerler. Sizin sağa dönüş -veya sola- kararınız, geçmişe uzanan bir karardır; saniyeler, dakikalar, günler veya bir ömür boyuna kadar uzanan. Kararlar spontan (anında) alınmış gibi gözükse de, hiçbiri yalıtılmış halde varolamaz. Bu yüzden, yolda bir çatala, yaşam sürenizin tarihini de taşıyarak geldiğinizde, kararınızdan tam olarak kim sorumludur?

Bu düşünceler bizi, ÖZGÜR İRADENİN derin sorgusuna götürür ...

Özerkliğimiz varmış gibi hissederiz -seçimlerimizi özgürce yaptığımızı düşünürüz. Ancak bazı şartlar altında, bu özerklik duygusunun aldatıcı olduğunu kanıtlamak mümkündür. Bu tip deneyler bize, bilinçaltımızdaki beynimizde her ne faaliyet oluyorsa, aslında onu kabul etmeye meyilli olduğumuzu ama yine de sanki kararı özgürce almışız gibi takdir etmeyi sevdiğimizi gösteriyor. Başka bir deyişle bilinçli zihin, kontrolde olduğuna dair kendine hikaye uydurmakta çok başarılıdır.

Netice olarak bu tip deneyler, seçimlerimizin özgürlüğü konusundaki sezgilerimize güvenmemizin tartışmalı doğasını ortaya koyuyor. Şimdilik nörobilim, özgür iradeyi tamamen elemek için mükemmel deneylere henüz sahip değil; bu karmaşık bir konu ve onu adamakıllı ele almak için bilim belki de henüz çok genç. Ama bir anlığına, gerçekten özgür irade olmadığı beklentisi üzerinde düşünelim. Görünüşte, önceden kestirilebilir bir hayat, yaşamaya değer bir hayatmış gibi durmuyor.

İyi haber de şudur ki; beynin muazzam karmaşıklığı, gerçekte hiç bir şeyin öngörülebilir olamayacağı anlamına geliyor. Dibinde sıra sıra pin pon topları olan cam bir hazne düşünün. Tepeden bir tane daha içine düşürecek olursanız, en sonunda nerede duracağını önceden tahmin edemezsiniz -nereye ineceğini matematiksel tahmin etseniz bile. O top dibe çarpar çarpmaz, tahmin edilemez bir zincirleme reaksiyon başlatır. Topların nerede olacağı hakkında her hangi bir matematiksel tahminde bulunmak tamamen imkansızdır. Çünkü o bir tek top, diğerleriyle çarpışır ve diğerleri yanlara doğru sekerek diğer topların üzerine düşer.

Beyinlerimiz de bu pin pon topu haznesi gibidir, ama çok daha büyük ölçekte karmaşık olarak. Kafatasınız, haznedekinden trilyonlarca kat daha fazla etkileşime ev sahipliği yapar ve hayatınızın her bir saniyesinde (pin pon topları gibi) zıplayarak devam eder. Bu sayısız enerji alışverişinin sonucu olarak da, düşünceleriniz, duygularınız ve kararlarınız ortaya çıkar.

Ve bu da, öngörülemezliğin sadece başlangıcıdır. Her bir beyin, diğer beyinlerin dünyasının içinde yer almaktadır. Bir yemek masası genişliğinde veya bir koridor boyunca veya internetin ulaşabildiği her yere kadar, gezegendeki tüm insan nöronları bir diğerini etkilemektedir; ki bu da hayal edilemez ölçekte karmaşık bir sistem yaratır. Bunun anlamı şudur: nöronlar en net biçimde fiziksel kuralları takip etseler dahi, pratikte bir insanın bir sonraki adımda ne yapacağını kestirmek hiç bir şekilde mümkün olamayacaktır.

Bu dev gibi karmaşa bizi anca, basit bir olguyu anlama içgörüsüyle başbaşa bırakmaktadır: hayatlarımız, farkındalık veya kontrol kapasitemizin çok daha ötesinde güçler tarafından yönlendirilmektedir.

Yani, durum budur... Bu konu öyle devasa bir karmaşıklığı içerir ki, nasıl ve niçinlerin tamamını bulmanın yakınında bile değiliz... Buna rağmen bence, onun mekanizmasını ve işleyişini olabildiğince anlamlandırmak, etrafımızdaki dünyayı olduğu kadar şüphesiz kendimizi de daha iyi anlamamıza sebep olacaktır.

Alıntı:

¹ Bu video PBS tarafından YouTube'ta 21 Ekim, 2015 te yayınlanmıştır.

² Bu blog yazısındaki özetler ya David Eagleman tarafından yazılmış olan The Brain: The Story of You kitabından, ya da PBS'teki bölüm özetlerinden alınmıştır.